کلیسای تادئوس مقدس ( قره کلیسا )

مقدمه
کلیسای تادئوس در شهرستان چالدران استان آذربایجان غربی قرار دارد. این کلیسا به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته می‌شود. گفتنی است ارمنی‌های ایران هر سال در اواخر تیرماه و اوایل مرداد ماه که مصادف با شهادت تادئوس مقدس و پیروان مسیحی اوست در قره کلیسا مراسم خاصی برپا می‌دارند. هر ساله در قره کلیسا مراسم مذهبی با حضور ارامنه از کشورهای ارمنستان، سوریه، لبنان، هلند، فرانسه، اتریش، آلمان، کانادا و دیگر کشورهای جهان برگزار می‌ شود .
 
تاریخچه کلیسای تادئوس

تاتائوس یکی از حواریون عیسی مسیح بود که در حدود سال ۴۰ میلادی به دعوت «آبکار»، پادشاه ارمنستان، برای تبلیغ دین مسیحیت راهی این سرزمین شد. بعد از مرگ آبکار، فردی به نام سانادروک به پادشاهی رسید. وی به‌همراه دخترش که «ساندخت» نام داشت، دین مسیح را پذیرفتند؛ اما اندکی بعد سانادروک این دین را ترک کرد و با تاتائوس به مخالفت برخاست. در سال ۶۶ میلادی تادئوس مقدس به ‌همراه ساندخت و چند نفر دیگر که به دین مسیحیت ایمان آورده بودند، به دستور پادشاه دستگیر شدند و پس از شکنجه به قتل رسیدند و تادئوس مقدس در مکان فعلی دیر مدفون شد. بعدها روی قبر او نمازخانه كوچكی ساختند و در قرن هفتم ميلادی، اين نمازخانه به كليسای بزرگی تبديل شد.

روایت دیگری که پیرامون ماجرا وجود دارد این است که تاتائوس وقتی به ارمنستان آمد برای پیروان خود کلیسایی ساخت و وقتی که توسط سانادروک به قتل رسید او را در محراب همین کلیسا به خاک سپردند. دختر پادشاه نیز در نزدیکی این کلیسا دفن شده است که در حال حاضر آرامگاهش در نزدیکی این کلیسا قرار دارد.

 

نام کلیسا در گذشته و حال
در فارسی پهلوی، کلمه "کره" یا "کارا"، به معنی بزرگ بوده است. بعدها به واسطه تلفظ حلقی زبانهایی مانند ترکی و عربی، صدای "ک" تبدیل به صدای "خ"، "ق" و "گ" شده است. واژه "قره" که در بعضی ترکیبات، از جمله نام بسیاری از شهرهای آذربایجان وجود دارد، بر خلاف تصور همگانی، به معنای "سیاه " ترکی نیست، بلکه به معنای بزرگ است؛ بنابراین قره کلیسا: کلیسای بزرگ، کلیسای اعظم میباشد.این کلیسا در زبان ارمنی سورپ تادئوسی وانک به لاتین (Surb Tadeosi vank) یعنی کلیسای مقدس تاتووس نامیده می‌شد. برخی نیز نام قره کلیسا را به نام کلیسای سیاه گفته اند چون از سنگهای سیاه ساخته شده بود.
 
معماری کلیسای تادئوس

قره کلیسا معماری زیبا و چشم‌نوازی دارد و در میان کلیساهای ایران زبانزد است و ویژگی ‌های منحصربه‌فردی دارد. از جمله مهم‌ترین شاخصه ‌های قره كلیسا می ‌توان به تزیین این اثر باستانی با داستان ‌های شاهنامه اشاره كرد كه زیبایی خاصی به این اثر بخشیده است. تکنیک و حجم‌پردازی این کلیسا نیز در نوبه خود از کم‌نظیرترین پرداخت‌های هنرهای تجسمی است. نقش برجسته ‌های کلیسا در نهايت زيبايی، ظرافت، تناسب و با مضامين مرتبطی به دست هنرمندان باذوق، باتجربه و بامهارت اجرا شده ‌اند.

مساحت قره کلیسا ۶,۲۸۵ متر مربع است که با دیوارهای بلند و برج و بارو محصور شده و شباهت بسیاری به کلیسای «اچمیادزین» ارمنستان دارد. این کلیسا دو بخش دارد که بخش قديمی با سنگ ‌های تراشيده و سياه و بخش جديد نيز با سنگ ‌های سفيد ساخته شده و با دو گنبد زیبا در اندازه‌ های ۲۴ و ۱۸ متر مزین شده است. در اطراف این مکان نیز ۴۴ باب دیر وجود دارد.

کلیسای جامع طاطاووس مقدس شامل مجموعه‌ای از فضاهای جانبی مشتمل بر دو حیاط شرقی و غربی و ۴۷ اتاق است که به راهبان، طلبه‌ها، محققان و نویسندگان، نگهبانان کلیسا و کتابخانه آن تعلق داشته است. علاوه بر آن، زیرزمین کوچکی نیز در زیر اتاق‌ها قرار دارد و فضاهای کوچکی نظیر ناهارخوری، آشپزخانه، آسیاب، عصارخانه، دخمه‌ای برای نگهداری غذا و فضاهای دیگری در حیاط جانبی غربی است.

اگر به مقطع کلیسای طاطاووس نگاه کنید، تمام بنا به‌صورت یک ساختمان واحد دیده می‌شود. برخلاف معابد اولیه ارمنی‌ها که به‌شکل مربع است، این کلیسا مستطیل شکل است. قسمت شرقی آن با سنگ سیاه ساخته شده و تنها قسمتی است که از زلزله ۱۳۹۱ میلادی محفوظ ماند و شامل محراب و اتاق‌های جانبی و محوطه جلو محراب و گنبدی کوچک است.

قسمت خارجی قره کلیسای ماکو، دارای طرح‌های معماری جالب و زيبایی شامل نقش‌های گل و بوته، تصاوير انسانی، شکل حيوانات و نقوشی مشتمل بر وقايع داستانی است. با توجه به ویژگی‌های معماری در این بنای تاریخی، وجود دیوارهای دفاعی پیرامون کلیسا و ورودی اصلی آن، این بنا  را به یک قلعه تبدیل کرده است. در چهار جهت قلعه، پنج برج دیده‌بانی به‌شکل یک قوس قرار گرفته است.

همچنین مقبره ساندخت، شاهزاده ارمنی که به سبب عقیده‌اش به مسیحیت به شهادت رسید بر بالای تپه‌ای در مجاورت کلیسا قرار دارد. در محوطه داخلی کلیسا چندین سنگ قبر و نیز یک حوض سنگی وجود دارد و نقش برجسته‌های فراوانی روی دیوارهای بیرونی کلیسا نقش بسته‌اند. سقف محراب کلیسا نیز با سنگ‌های مرمر سیاه و سفید به‌شکلی زیبا تزیین شده است. در محوطه داخلی کلیسا و روی دیوار، محلی برای روشن کردن شمع وجود دارد.

قسمت ‌های کلیسا: ۱- کلیسای اصلی ۲- برج ناقوس ۳- ورودی ۴- برج ۵- حیاط شرقی ۶- حیاط غربی ۷- انبار

مشاهده و خرید پازل سه بعدی چوبی کلیسا تادئوس از اینجا ، تولید موسسه فرهنگ و تمدن

تزئینات قره کلیسا 
این کلیسا به دست معماری به نام «گریگور روشنگر» ساخته شده و ارزش تاریخی آن همانا «نخستین کلیسای جامع جهان» است که به باور مسیحیان نخستین بار یاران مسیح در جهان ساخته اند.
ساختارِ سازه چهارگوشی به درازای ۲۰۰ متر و پهنای ۱۵۰ متر است و از دو بخش سیاه و سپید، کهن‌ ساخت و تازه ساخت، تشکیل شده است. بخش های گوناگونی همچون درگاه، ۲ گنبد نوک تیز با ۱۲ ترک، برج ناقوس، ۵ برج دیدبانی ، ۲ میان‌سرای شرقی و غربی، آرامگاه و سنگاب دارد. گنبد کلیسا نیز از سنگ مرمر سیاه و سپید است و دیوارهای آن برجسته کاری هایی از چهره یاران مسیح، گل بوته، جانداران، داستان های شاهنامه و دیگر بن مایه ها دارد. شیوه معماری قره کلیسا «بازلیک» است. در بازسازی های پسین، برای نمونه در دوران عباس میرزا، نیز از سنگ های آهکین برای زیباسازی استفاده شده است. در بخش هایی از آرایش بیرونیِ سازه نشان گردونه خورشید که نمادی از مهرپرستی در دوران باستان بوده، وجود دارد.
 
ویژگی ها و عجایب کلیسای تادئوس
قره کلیسا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. تکنیک و حجم پردازی در بنای قره کلیسا در نوبه خود از کم نظیرترین پرداخت‌های هنرهای تجسمی است. باتوجه به ویژگی‌های معماری در این بنای تاریخی، دیوارهای دفاعی پیرامون کلیسا و وردی اصلی آن، این بنا را  قلعه تبدیل کرده است . در چهار جهت قلعه پنج برج دیده بانی به شکل یک قوس قرار گرفته است.
 

 

مراسم قره کلیسا

قره کلیسا میان ارمنی‌ها از تقدس بالایی برخوردار است. بسیاری از آن‌ها فرزندان خود را برای غسل تعميد به اين كليسا می‌برند، در آن جا جشن می‌گيرند، گوسفند قربانی می‌كنند و خواسته‌های خود را از خدا و حضرت مسيح (ع) طلب می‌كنند.

هر ساله در قره کلیسا مراسم مذهبی به نام باداراک یا عشای ربانی برگزار می‌شود و در این زمان غیر مسیحیان نمی‌توانند از این کلیسا دیدن کنند

در این کلیسا هر سال از اواخر تیرماه تا اوایل مردادماه که مصادف با شهادت طاطائوس مقدس، یکی از حواریون حضرت عیسی مسیح (ع) است؛ آیین مذهبی با نام «باداراک» یا عشای ربانی برگزار می‌شود و مسحیان ضمن زيارت مقبره تاتائوس، نيايش و قربانی به‌جای می‌آورند. این مراسم از روز پنجشنبه تا شنبه برگزار می‌شود که اعتقاد بر این است که راهب مدفون شده در کلیسا، در یکی از این سه روز سال فوت کرده است. اوج مراسم در روز سوم (شنبه) است 

شرکت در این مراسم برای مسیحیان آزاد است و اغلب ارامنه از نقاط دور و نزدیک ایران از جمله شهرهای ارومیه، تبریز، تهران، اصفهان و از ديگر كشورهای جهان مانند ارمنستان، سوريه، لبنان، هلند، فرانسه، اتريش، آلمان و كانادا در اين مراسم شركت می‌كنند.

 

سایر مشخصات قره کلیسا
قره کلیسا در سال ۱۳۳۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این کلیسا به دلیل آنچه قدیمی ترین و برجسته ترین نمادهای معماری جهان را در خود حفظ کرده در سال ۱۳۸۷ هم که برابر با سال ۲۰۰۸ میلادی بود به ثبت جهانی هم رسید. مجموعه قره کلیسا، شامل ۳ کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و دزور دزور به‌ عنوان نهمین اثر تاریخی ایران در سی و دومین کمیته میراث جهانی یونسکو در کبک کانادا ثبت جهانی شد. از جمله شاخص هایی که سازمان جهانی یونسکو از آن ها به عنوان دلایل ثبت قره کلیسا در یونسکو یاد کرد نیز عبارت بودند از: نشان دهنده تبادل ارزش ‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه ‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌ انداز است-  گواهی بی‌ همتا یا دست ‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته می باشد - نمونه‌ ای برجسته در معماری یا تکنولوژی است که مرحله  مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.
 
تخریب ها و مرمت های کلیسای تادئوس
در طول تاریخ قره کلیسا بارها مورد هجوم قرار گرفت و همچنین بلایای طبیعی آسیب های زیادی را به آن وارد ساختند و سپس بازسازی شد. این کلیسا از دو بخش قدیمی سیاهرنگ و بخش جدید سفید رنگ نیز تشکیل شده است. زمانی که چنگیزخان مغول بخش وسیعی از قره کلیسا را در حمله خود مورد تخریب قرار دارد در آن زمان حکومت هولاکوخان این کلیسا را با تلاش خواجه نصیرالدین طوسی مورد مرمت و بازسازی قرار دادند و همچنین بر مبنای کتیبه ای که در کنار محراب بخش قدیمی کلیسا موجود است، نشان می دهد در قرن ۱۴ میلادی یعنی سال ۱۳۹۱ زلزله شدیدی در این منطقه به وقوع پیوست که موجب تخریب گسترده ای در این کلیسا شد اما مجددا توسط فردی به نام «اسقف زاکاریا» دوتن از برادران او به نام‌های پطروس و «سرکیس» در دوره زمانی ۱۰ ساله تعمیر و بازسازی شده و در سال ۱۴۰۱ میلادی بار دیگر درهای کلیسا به روی زائرین گشوده شد. همچنین کلیسا در سال ۱۶۹۱ میلادی با سنگ‌های سیاه و در سال ۱۸۱۰ میلادی به دستور «سیمون بزنونی» اسقف ماکو با سنگ‌های سفید بازسازی گردید.
ساختمان جدیدتر کلیسا در دوران قاجار به فرمان عباس میرزای ولیعهد به بخش قدیمی تر الحاق می‌گردد. کلیسای جدید با سنگ‌های سفید و حجاری‌هایی بی نظیر، الهام گرفته از کلیسای جامع اچمیادزین ارمنستان که مهمترین و اولین کلیسای ارمنیان می‌باشد تزیین شده است، هر چند مراحل مرمت این کلیسا به علت مرگ عباس میرزا ناتمام ماند.
 
چالدران
چالدران  آذربایجان غربی جاذبه های گردشگری و صنایع دستی متنوعی دارد و به دلیل قرار گرفتن شهرستان در مسیر جاده ابریشم وبرخورداری از جاذبه های طبیعی (طبیعت گردی ) و آثار مختلف تاریخی مانند قره کلیسا ، اهمیت بیشتری یافته است. خانه‌های این شهر همه فاقد کولر هستند چرا که واقع شدن در سلسله کوه‌های زاگرس، هوای خنکی برای مردم این شهر رقم زده است. خنکی هوا در فصل گرم تابستان از دیگر دلایل محبوبیت این شهر است.

جاذبه های گردشگری آذربایجان غربی وچالدران
آبشار شلماش، آبشار سوله دوکل، آرامگاه شمس تبریزی ،بازار خوی ،بازار مهاباد، پل قطور، پیست اسکی خوشاکو،  تپه خلیل آبادشوط، آبگرم معدنی شوط، غار چهل پله خضرلوشوط، تپه قلایچی، تپه حسنلو، تخت سلیمان، دخمه سنگی فرهاد، دره قاسملو،دریاچه ارومیه، دریاچه مارمیشو، دژ بسطام، سنگ‌نگاره ساسانی خان‌تختی، غار سهولان،فقرگاه، کلیسای تادئوس مقدس، کلیسای ننه‌مریم، کاخ و موزه باغچه‌جوق، موزه ارومیه، هفت چشمه، آرامگاه ساندوخت، کلیسای زور زور،تالاب ناور،دریاچه سد بارون، مقبره شیخ صدرالدین، آبشار عرب دیزج

مشاهده و خرید پازل سه بعدی چوبی کلیسا تادئوس از اینجا ، تولید موسسه فرهنگ و تمدن

کلید واژه
قره کلیسا ،کلیسای تادئوس مقدس،کلیساهای ارامنه ایران، کلیسای تاریخی، اولین کلیسای مسیحیت، نخستین کلیسای جامع جهان، کلیساهای ارمنی در ایران، جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی، جاذبه‌های گردشگری چالدران، آذربایجان غربی، چالدران ، دیدنی های چالدران ، قدیمی ترین کلیسای جهان