ائل گلی ( عمارت ائل گلی )

مقدمه
ائل گلی یا شاه گلی به معنی استخر شاه (گول در زبان ترکی یعنی استخر)، باغی است در شهر تبریز که دارای یک دریاچه مصنوعی بزرگ و عمارتی دو طبقه که در وسط این باغ  بنا شده است . شاهزاده قهرمان میرزا، پسر هشتم نایب‎السلطنه عباس میرزا، هنگام فرمانروایی در تبریز، به تعمیر این استخر همت گماشت، عمارت 2 طبقه زیبایی در وسط آن بنا کرد، از وسط استخر تا محل عمارت خیابانی تعبیه نمود و کوه بلندی را که در قسمت شرقی استخر قرار داشت به صورت سکوها و پله‎های عریض مرتبی درآورد و در چند جای آنها به فاصله معیّن جویها و آبشارهایی ایجاد کرد و در نظر داشت که این بنا را کاخ ییلاقی خود قرار دهد، اما هنوز کار تزیین بنا اتمام نیافته، درگذشت و فرزندانش این حادثه را به فال بد گرفتند، عمارت متروک ماند و از آن تاریخ به بعد، فقط استخر شاه برای ذخیره کردن آب جهت آبیاری مزارع و باغهای شهر در تابستانها مورد استفاده قرار گرفت.

تاریخچه عمارت ائل گلی
تاریخی که برای ساخت این دریاچه در نظر گرفته شده نزدیک ۱۷۸۵ میلادی و البته شاید قبل از این تاریخ باشد.
شاه‌گلی یا ائل گلی تا پیش از روی ‌کارآمدن صفویان، بزرگترین منبع ذخیرهٔ آب جهت آبیاری برخی باغ‌های اطراف بوده‌ است. در دوران حکومت صفویان، تمام شن و ماسه و نخاله‌های موجود در محوطهٔ داخلی دریاچهٔ فعلی خالی شده و دیواره‌ای سنگی به دور آن کشیده شد.  در دوران قاجار در پیرامون استخر شاه‌گلی خیابان‌هایی جهت عبور و مرور احداث گردید و در جوار این معابر، درختان بید مجنون، درخت تبریزی و گل‌های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا کاشته شد. شاه‌گلی در دوران پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه عمومی تبدیل شود.

وجه تسمیه عمارت ائل گلی
این عمارت به نام های ائل گلی، ائل گولی، شاه گلی و شاه گولی نیز خوانده و نوشته می شود.
نام این دریاچه در دوران پیش از انقلاب معروف به شاه گلی یعنی دریاچه یا استخر شاه بود ، اما پس از انقلاب اسلامی نام آن را به ائل گلی یعنی دریاچه مردم تغییر دادند البته برخی مورخین بر این باورند که واژه شاه به معنای بزرگ و با عظمت در اینجا به کاررفته نه شخص شاه. امروز بیشتر مردم آن را بانام ائل گلی می شناسند.

معماری عمارت ائل گلی
ائل گلی استخری بزرگ به شكل مربع است و در جنوب آن تپه ای وجود دارد كه آنرا از بالا تا پايين، همسطح استخر، پله بندی كرده و نهر آبی از آن به سمت پايين روان است
در وسط استخر ائل گلی بنایی به شکل هشت ضلعی و دو طبقه وجود دارد که با نام عمارت ائل گلی شناخته می‌شود. این بنا در حال حاضر به‌عنوان رستوران مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته ساختار فعلی این بنا همان ساختار اولیه‌اش نیست. عمارت ائل گلی در ابتدا خشتی بود و سپس در سال ۱۳۴۶ تخریب و ساختمان جدید جایگزین آن شد. هشتمین پسر عباس میرزا، با نام قهرمان میرزا، این بنا را گسترش داد و تبدیل به گردشگاه سلطنتی برای درباریان قاجار کرد.
مسیری در وسط استخر ائل گلی وجود دارد که انتهای آن به این بنا متصل می‌شود و در واقع عمارت مذکور در وسط استخر و به صورت شبه جزیره قرار گرفته است.

دریاچه و پارک ائل گلی
آب دریاچه، از چشمه‌ای تامین می‎گردد که از سنگی بالای مرتفع ترین سکو می‎جوشد .یکی از شعبه‌های رودخانهٔ لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان می‌گذرد، آب آن را تأمین می‌نماید.  تپهٔ نسبتاً بلندی در دریاچهٔ شاه‌گلی قرار گرفته که جنگل‌کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به داخل دریاچه سرازیر می‌شود. همچنین از دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ شاه‌گلی، خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه‌فرنگی را به ‌صورت یک شبه‌جزیره درآورده‌ است.
در ابتدای ساخت ائل گلی، فضای سبز و باغی که امروزه مشاهده می شود وجود نداشت و تنها تپه ای خالی در مقابل استخر دیده می شد. به تدریج این تپه و محوطه اطراف دریاچه درخت کاری و گل کاری شد. بعدها تپه را در سطح های مختلف پله بندی کردند و از میان آن رود و آبشاری مصنوعی عبور دادند. منظره پله های سنگفرش شده، آبشار مصنوعی که از بالا جاری ست، نورپردازی های رنگارنگ و گل های لاله و شمعدانی اینجا را به یکی از زیباترین قسمت های پارک ایل گلی تبدیل کرده است. علاوه بر اینها، انواع درختان افرا ، تبریزی و چمن کاری ها و گل کاری های زیبا در پارک ائل گلی وجود دارد .

مشاهده و خرید پازل سه بعدی چوبی ائل گلی تبریز از اینجا، تولید موسسه فرهنگ و تمدن


سایر مشخصات عمارت ائل گلی
عمارت تاریخی کاخ ائل گلی در 27 بهمن 1387 با شماره 24774 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تخریب ها و مرمت های عمارت ائل گلی
ایل‌گلی در دوره های صفویان، قاجاریه، پهلوی و جمهوری اسلامی مرمت و بازسازی شد. عمارت کلاه‌فرهنگی هشت‌ضلعی موجود در مرکز دریاچهٔ شاه‌گلی که به کاخ شاه‌گلی شهرت دارد امروزه به‌صورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این بنا پیش‌تر یک ساختمان یک ‌طبقهٔ خشتی و فرسوده بود. شهرداری تبریز در سال ۱۳۴۶ خورشیدی ساختمان پیشین را تخریب و عمارت دو طبقهٔ جدید و مقاومی در محل آن احداث کرد.