باغ شاهزاده ماهان ، بهشتی در دل کویر

مقدمه
شازده ماهان باغی سرسبز و دل‌نواز در دل کویر و از جاذبه های گردشگری کرمان است و یکی از ۹ باغ ایرانی و مشهور جهان به شمار می‌رود که در سال1390 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. باغ شازده یا باغ شاهزاده در نزدیکی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی قرار دارد.
تاریخچه باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده ماهان در عصر قاجار در دوران یازده ساله فرمانروایی عبدالحمید میرزا ناصر الدوله (۱۲۹۸ تا ۱۳۰۹ ه . ق) احداث گردیده كه با مرگ وی ساخت باغ ناتمام مانده است.

 اما شاهزاده كه بود؟ این شاهزاده همان عبدالحمید میزرا ناصرالدوله فرمانفرمایان، نوه دختری ناصرالدین شاه و حاکم کرمان است که به تکمیل و ساخت‌وساز در این باغ اقدام کرد. داستان جالبی نیز در مورد ناصرالدوله و این باغ وجود دارد و گفته شده است که وقتی خبر مرگ وی به گوش بنّای باغ رسید، از فرط خوشحالی تغار گچی را که در دست داشت محکم به دیوار کوبید و کار را رها کرد. اگر در بازدیدتان به‌خوبی دقت کنید، متوجه می‌شوید برخی از بخش‌های آن فاقد تزیینات و ظریف‌‌کاری‌ است که نشان از نیمه‌کاره رها شدن ساخت آن‌ها است؛ مانند جای خالی کاشی‌ها که همچنان بر سر در ورودی خودنمایی می‌کند. در داستان ساخت باغ آمده که در دوران قاجار معمار معروف یزدی به نام ناصر الدوله اقدام به ساخت باغ در شهر ماهان کرد. از ناصر الدوله خواسته شد تا این باغ ایرانی به شیوه‌ شیب‌دار یا همان باغ تخت، در کنار عمارت مرکزی ساخته شود. البته در سال های قبل به دلیل قرارگیری شهر ماهان کرمان در مسیر جاده ابریشم، از این منطقه خوش آب و هوا برای اتراق کاروان ها استفاده می شد.
معماری باغ شاهزاده ماهان
شكل اصلی باغ شاهزاده، مستطیلی با نسبت تقریبی چهار به یك است. طول كلی داخل باغ ٤٠٧ متر و عرض آن ١٢٢ متر است. تقسیم‌بندی كلی باغ به‌ صورت یك محور طولی و دو كانون (محوطه بنای اصلی باغ در قسمت بالا و محوطه ورودی در قسمت پایین) قابل‌ تشخیص است. محورهای فرعی به‌ صورت افقی و عمود بر محور اصلی در مرز اختلاف سطح‌ها، كرت‌ها را كه شمار آن‌ها در هر طرف هشت عدد است، به وجود آورده‌اند. بناهای باغ به سه دسته كوشك اصلی یعنی سكونت‌گاه دائمی ‌و یا فصلی مالك كه در انتهای فوقانی باغ قرار دارد. 

زمانی که به این باغ برسید سردری زیبا و دو طبقه را خواهید دید که از میان آن فضای درونی و سرسبز باغ را می‌بینید. طبقه بالای این سردر اتاق‌هایی برای زندگی و پذیرایی وجود دارد. در راستای طولی باغ نیز ورودی‌های فرعی تعبیه شده است. بعد از عبور از این قسمت وارد فضای داخلی باغ می‌شوید.
آب، منبع حیات‌بخش این باغ، از بخش فوقانی باغ تامین می شود. نهر آبی كه وارد باغ می‌شود در جهت طولی به‌گونه‌ای توزیع می‌گردد كه علاوه بر آبیاری كرت‌ها و مسیرها با استفاده از شیب تند زمین (كه از شرایط اولیه باغ تخت‌ها است) روی محور اصلی و میانی باغ به‌ صورت نهری وسیع، آبشره‌ها و آبشارها به عنصر اصلی كیفیت‌بخش باغ مبدل شده است. در دو انتهای محور اصلی، یعنی در برابر اولین تخت (كه بنای اصلی روی آن قرار دارد)  و ورودی باغ، دو حوض طراحی شده كه سطح وسیع آب، صدا و جهش آب به مطبوعیت باغ می‌افزاید.

 
تزئینات باغ شاهزاده ماهان
به محض ورود به باغ آنچه که بیش از هر چیز به چشم میخورد ، جریان آب است که حیات را برای درختان آن ممکن می‌سازد. آب موجود در باغ شاهزاده از قنات و رودخانه تیگران که از برف های ارتفاعات کوه جوپار سرچشمه می‌گیرد، از مرتفع‌ترین قسمت باغ، وارد آن می شود و در سیستم توزیع و نظام آبیاری شگفت‌انگیزی جریان می‌یابد تا درختان متنوع و سر به فلک کشیده را سیراب کند. از دیگر جذابیت‌های باغ شاهزاده ماهان وجود آبشارها و فواره های زیبای آنجاست که این فواره‌ها بسیار هوشمندانه ساخته شدند و تنها بر اساس اختلاف ارتفاع، به کارگیری شیب و بدون استفاده از هیچ نیروی دیگری، فعال هستند. در این سیستم از خمره‌هایی استفاده شده که در نتیجه اتصال به یکدیگر می‌توانند مانند لوله‌ های ساختمان ایفای نقش کنند. آب جاری در باغ در داخل این خمره‌ها جریان می‌یابد تا اینکه به یکی از خمره هایی که نقش زانو را در سیستم های لوله کشی امروزی دارد، می رسد و از آنجا به بیرون فوران می‌کند. رقص فواره ها در میان باغ شاهزاده از دیدنی ترین و شگفت انگیزترین قسمت های این باغ است که می‌توان آنها را در زمره زیباترین فواره های باغ های ایرانی به شمار آورد. باغ شاهزاده ماهان مجموعه‌ای از بناها را در خود جای داده است که در کنار یکدیگر نمایشی از شکوه معماری ایرانی را به رخ جهان می کشند. در این بنا علاوه بر سردر، قسمت شاه‌نشین (که اکنون کاربریِ رستوران سنتی دارد) و حمام باغ نیز از جاهای دیدنی ابن باغ هستند.

مشاهده و خرید پازل سه بعدی چوبی باغ شاهزاده ماهان از اینجا ، تولید موسسه فرهنگ و تمدن
 
شگفتی های باغ شاهزاده ماهان
این باغ  علاوه بر این كه باغ سكونتگاه بوده ، برای مراسم پذیرایی نیز از آن استفاده می‌شده است. دو محوطه باز جلوی سردر خانه و بالاخانه با نرده‌های چوبی گویای این مدعاست.  وجود عمارت زعیم باشی در باغ، نشانگر آن است كه باغ علاوه بر مالك اصلی آن كه برای فصل یا فصولی از سال در آنجا اقامت داشته، ساكن دیگری نیز داشته است كه در طول سال، عهده‌دار مراقبت از باغ بوده و به طور دائم در باغ ساكن بوده است. باغ شاهزاده در دوره‌های بعدی به مالكیت اشخاص دیگر در آمد. این باغ  در مسیر عبوری كرمان به  بم و در مسیر جاده ابریشم واقع بوده و همین امر این محل را برای احداث یك باغ اشرافی مناسب می‌ساخته است.
موضوع قابل توجه این است که باغ عمارت بیگلر بیگی (فتح آباد)، باغی مربوط به دوره قاجار است که در ۲۵ کیلومتری شهر کرمان، روستای اختیارآباد واقع شده است. این باغ الگوی احداث باغ شاهزاده ماهان است که مرمت  و باززنده‌سازی این باغ نیز به اتمام رسیده است.
در ۵۰۰ متری شمال باغ، باغ مزار تاریخی دوران صفوی قرار دارد كه به نام باغ مزار چهارسید معروف است. شیب منطقه احداث باغ در حدود ۶.۴ درصد درجهت شمالی – جنوبی در طول محور اصلی باغ است. ورودی اصلی باغ شاهزاده در قسمت شمالی آن قرار دارد كه همزمان با ساخت باغ شكل گرفته است. دو ورودی دیگر در ضلع غربی باغ  برای ورود باغ به قسمت های خدماتی و یك ورودی در جنوب باغ نیز وجود دارد.
جای گرفتن در جاده گذری کرمان به بم و در مسیر جاده کهن ابریشم از عواملی است که این محل را برای احداث یک باغ اشرافی مناسب ساخته است. باغ شاهزاده به گونه‌ای ساخته شده که بیشینه دید را از چشم‌اندازهای درونی بسان زیر فراهم می‌سازد: هنگام ورود، به ویژه در طبقه بالایی سردر خانه بجز نماها و چشم‌اندازهای بیرونی باغ، چشم‌انداز چهارباغ و در جهت وارون بر آن و چشم‌انداز کوه  ممکن می‌سازد. این چشم‌اندازهای دیدنی یعنی دیدن جوش و خروش آب، حوضچه‌ها و آبشارها هر کدام به نوبه خود تأکیدی بر محورهای عمود بر محور اصلی دارند و همراه با آرایش گیاهی چشم‌اندازهای درونی بی‌مانندی را بدست می‌دهند.
 
سایر مشخصات باغ شاهزاده ماهان
این اثر در تاریخ ۱۴ آبان ۱۳۵۳در فهرست آثار ملی ثبت شده است. در سال ۲۰۱۱  مصادف با 1390 شمسی در نشست سی و پنجم میراث جهانی یونسکو به همراه هشت باغ ایرانی دیگر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید. اطلاعات این باغ از طرف یونسکو به ۳۵ زبان ترجمه و در نقشه گردشگری یونسکو قرار گرفته‌است.
 
تخریب ها و مرمت های باغ شاهزاده ماهان
باغ شاهزاده ماهان یک‌بار در سال ۱۳۳۷ (ه.ش) و بار دیگر پس از زلزله سال ۱۳۶۰ (ه.ش) كه در آن آسیب‌هایی دید، مرمت شد.
همچنین سال‌ها قبل طبقه‌ فوقانی آن تخریب شد و در سال ۱۳۷۰ براساس نقشه اولیه، بازسازی آن به انجام رسید. در سال های اخیر نیز سر در ورودی و كف سازی اين بنای تاريخی مرمت شد.

 
باغ شاهزاده ماهان از نگاه گردشگران
" این باغ در کنار باغ‌هایی دیگر در شهرهای ایران در فهرست باغ‌های ایرانی یونسکو جای گرفته است. جریان آب در میان باغ، گل‌ها و بویی که در فضا پیچیده، یادآور توصیفات هزار و یک شب است. "

"پس از رانندگی طولانی در بیابان، اینجا قدم زدیم که حس حضور در بهشتی زمینی را برایمان تداعی می‌کرد."

"ما بیرون باغ، زیر درخت انار ناهار خوردیم و با قنات‌هایی که باغ را تغذیه می‌کنند، آشنا شدیم. باغ شاهزاده نمونه‌ واقعی باغ ایرانی است. اگر پایین حوضچه‌های پلکانی و فواره‌هایش بایستید، چشم‌انداز زیبا با موقعیت عکاسی فوق‌العاده‌ای خواهید داشت. "
 
کرمان
کرمان یکی از استان‌های جنوب شرقی ایران است. این شهر جاذبه‌های گردشگری  بسیاری دارد که برخی از آن‌ها در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
همچنین ماهان دیاری خوش آب‌وهوا در جنوب شرقی کرمان است. شهری در دامنه‌ کوه‌های جوپار و پلور با تابستان هایی معتدل و زمستان هایی سرد که چشمه‌های فراوان باعث آبادانی آن شده است. این شهر دارای باغ‌های فراوان با نوعی طراحی مشهور جهانی است. از جمله باغ شاهزاده که از دیدنی‌ترین جاذبه‌های کرمان به شمار می آید. 
 
 دیگرجاذبه های گردشگری کرمان
از دیگر جاذبه‌های کرمان می‌توان به مجموعه گنجعلی خان، حمام وکیل، گنبد جبلیه، ارگ بم ،ارگ راین،جنگل پردیسان قائم، باغ فتح آباد، موزه هنرهای معاصر صنعتی، کتابخانه ملی کرمان، آبشارهای سیمک، پیست اسکی سیرچ، گندم بریان و یخدان مویدی اشاره کرد .
همچنین میتوان به روستای لنگر، مسجد جامع ماهان، بی بی گرامی، عمارت متولی باشی، مقبره شاه نعمت اله ولی، خانه شتر گلو و هفت باغ از جاذبه های گردشگری ماهان اشاره کرد که هر کدام در نوع خود کم نظیر است.

مشاهده و خرید پازل سه بعدی چوبی باغ شاهزاده ماهان از اینجا ، تولید موسسه فرهنگ و تمدن
 
کلید واژه
باغ شاهزاده، باغ شازده، باغ های تاریخی ،جاذبه های گردشگری کرمان، جاذبه های توریستی کرمان، جاذبه های گردشگری ماهان، جاذبه های توریستی ماهان،کرمان،ماهان، باغ ایرانی